Wieża rycerza Mikołaja. Średniowieczny rarytas z Ciochowic Data dodania: 2019-09-06

Drewniane ogrodzenie z desek o nieregularnych kształtach zamyka brama z mostkiem. W środku - niewielki podwórzec z wieżą o bielonych ścianach, krytą stożkowatym dachem, dalej dwie szopy - prawdopodobnie na narzędzia i obrok. Tuż po wschodzie słońca uśpiona osada budzi się: słychać krzątaninę, skrzypienie drabiny, nawoływania. Konie naszykowane już do drogi, wszak w pobliskim Toszku  dzień targowy. Mikołaj von Ciechowicz schodzi po drewnianym mostku, ogląda się na swoje domostwo i rusza polnym duktem. Jest rok 1444.

575 lat później, w sierpniu  2019 roku, Radosław Zdaniewicz, właściciel Górnośląskiej Pracowni Archeologicznej, stoi prawdopodobnie w tym samy miejscu co rycerz Mikołaj. No dobrze. Może nie w tym samym, bo dziś dość trudno określić gdzie znajdowała się brama. 

Mieliśmy dokładny namiar stanowisk archeologicznych w Ciochowicach.  Za przejazdem kolejowym skręciliśmy w drogę ciągnącą się wzdłuż wsi. Minęliśmy duże drzewo (znak rozpoznawczy) i ... nic. Okazało się, że archeolodzy pracują w szczerym polu, więc do wykopów dojechaliśmy przez wysoką trawę. Ze wzgórka dobrze widać okolicę: lasy i zabudowania Toszka oraz Ciochowic. Także  drogę – dziś utwardzoną, w wiekach średnich będącą bitym traktem.

Jeszcze przed 1939 roku niemieccy badacze wypatrzyli nieopodal wioski kopiec odcięty od większej wysoczyzny. Chodzili po polach, znajdując drobne fragmenty naczyń. Na koniec zaznaczyli, że w tej okolicy znajduje się ciekawe stanowisko archeologiczne, prawdopodobnie z okresu późnego średniowiecza. 

Po wojnie nic się na ciochowickich łąkach nie działo. Dopiero w latach 70. XX wieku dwóch badaczy - Zbigniew Bagniewski i Eugeniusz Tomczak - założyło wykopy sondażowe, chcą potwierdzić wcześniejsze, niemieckie, odkrycie. Obaj podobne badania prowadzili w całym powiecie gliwickim: Pniowie, Żernicy czy Kozłowie. W Ciochowicach  odkryli warstwę kulturową z fragmentami naczyń średniowiecznych, dlatego obiekt wpisano do rejestru zabytków archeologicznych województwa śląskiego. 

Ciochowice intrygowały zatem od dawna. Nic dziwnego, że zajęły także Radosława Zdaniewicza. Jego zespół rozpoczął prace 19 sierpnia i przez osiem dni, od rana do wieczora, intensywnie kopano, idąc tropem poprzedników, bardziej jednak poszukując nowości. - Czyli siedziby tutejszych rycerzy, m.in. Mikołaja von Ciechowicz, wzmiankowanego w latach 1440-1444. Być może tu mieszkał  i to do niego należała sprzączka w kształcie litery D - Zdaniewicz wyjmuje z foliowej torebki przedmiot w na razie oblepiony ziemią i zanieczyszczony.   

Nim przystąpiono do prac wykonano badania magnetometrem wychwytującym anomalie pod powierzchnią ziemi. Po to,  żeby stwierdzić, w której części kopca istnieje szansa na znalezienie struktur archeologicznych. Zdaniewicz pokazuje mapę, a na niej wyraźnie ciemniejsze plamki, świadczące o tym, że coś tam jest. "Coś" okazało się bezcennym odkryciem. 

Archeolog wyjaśnia: mamy do czynienia z tzw. grodziskiem stożkowatym, czyli miejscem, gdzie w średniowieczu istniała siedziba rycerska. Rycerze chętnie lokowali je na wzgórkach. Albo naturalnych albo specjalnie usypanych z piasku,  wybieranego u podnóża wzniesienia. W Ciochowicach widać to bardzo dobrze, gdyż w terenie odcina się wyraźnie wgłębienie. 

Wieże rycerskie sytuowane też były zazwyczaj  na podmokłych łąkach, stanowiących  naturalną barierę chroniąca zabudowania przed atakiem. - Jednak dziś wokół kopca poziom wód gruntowych jest o wiele niższy, wody nie ma, pozostała jednak charakterystyczna dla terenów podmokłych roślinność. Poza tym niedaleko biegnie potok Toszecki, niegdyś z wyższym poziomem wody. Nawet w latach 70., podczas wykopalisk, badacze narzekali na to, że fosa od strony północnej jest niedostępna, bo zalana - opowiada archeolog.  

Wrócimy na chwilę do czarnych plamek na mapie, którą pokazał nam Zdaniewicz. Wyznaczyły one lokalizację trzech stanowisk archeologicznych. W pierwszym odkryto relikt budynku z XIV, XV wieku. Nie znaleziono wprawdzie zabytków, zachowała się jednak charakterystyczna warstwa przypalonej gliny tzw. polepy.  - Dość dobrze widać ładny ślad po ścianie budynku ustawionym na linii południowy zachód – północny wchód, a dodatkowo czytelny zarys na podłożu. To cenne znalezisko, gdyż  na terenie powiatu takich śladów w grodziskach średniowiecznych odkryto bardzo niewiele- wskazuje Zdaniewicz.  

Drugi wykop to zawalisko ze sporym materiałem archeologicznym. A w nim: fragmenty naczyń, gwoździe, grudy polepy z odciskami desek, średniowieczna podkowa, cegła ze śladami palców. Archeolog pokazuje obejmę i ołowiany odważnik.- Albo obciążnik do sieci - dodaje. 

Z przekazów historycznych i dokumentów wiemy, że na kopcu budowano zazwyczaj dwu - lub trzykondygnacyjną wieżę, obok niej stajnię lub lamus z narzędziami. Na pierwszej kondygnacji znajdowała się strefa kuchenna, na drugiej – spano, jeśli była trzecia, najwyższa, pełniła funkcję sali reprezentacyjnej. Często między poziomami poruszano się korzystając z drabin. Ale gdy zaczęto budować wieże z kamienia i otaczać je murem powstał zamek. - Zatem taka jak ta z Ciochowic była pierwotną formą rezydencji rycerskiej. I to należącej do rycerza raczej ubogiego - tłumaczy  archeolog.  

Trzeci wykop przebiega w fosie otaczającej kopiec, ta zabezpieczała wieżę bardziej przed złodziejaszkami, niż regularnym wojskiem. Na  jej dnie odkryto drewnianą konstrukcję. Zdaniewicz zastanawia się czy ma ona związek z budową mostku nad fosą, czy raczej stanowiła elementy umacniające jej brzegi.  - Proszę spojrzeć: zachowały się ładne drewniane deski, znaleźliśmy również skorupy czy denka naczyń. Kiedy kopałem w innych grodziskach na terenie powiatu gliwickiego w fosach znajdowaliśmy...śmieci. Dla nas są rarytasem, bo dzięki nim dowiadujemy się jak w danym miejscu toczyło się życie w przeszłości.       

Pierwszy sezon badań właśnie się zakończył. Wykopy zasypane, teren uporządkowany. Teraz czekają Zdaniewicza prace gabinetowe nad dokumentacją i zabytkowym materiałem. - Wiemy już wiele, odkryliśmy ślady po domostwach, potwierdzając obecność wieży rycerskiej, poznaliśmy jej rozplanowanie, znaleźli  kilkanaście ciekawych artefaktów- podsumowuje  szef Górnośląskiej Pracowni Archeologicznej.             

Małgorzata Lichecka