Technika was zaskoczy. Jest w czym wybierać podczas tegorocznej edycji Industriady Data dodania: 2021-09-08

11 września - Industriada, czyli święto zabytków techniki. 

Drewno od wieków miało i wciąż ma szerokie zastosowanie w budownictwie. Kiedyś było podstawowym budulcem domów, kościołów i obiektów użyteczności publicznej. Z czasem dopiero wyparł je kamień, cegła, beton, a następnie nowocześniejsze materiały. Drewno wykorzystywane było i nadal jest w wielu gałęziach przemysłu, w transporcie, rzemiośle i sztuce. To podstawowy materiał w pracy stolarzy i cieśli. Jest też wdzięcznym tworzywem dla artystów oraz rzemieślników wytwarzających instrumenty muzyczne, meble i ozdoby z drewna. Warto zauważyć, że drewno jest materiałem naturalnym, który można przetwarzać bez szkody dla środowiska.

Wykład stanowiący część tegorocznej Industriady w gliwickiej Radiostacji przybliży nam spojrzenie architekta na dwudziestowieczne budowle z drewna. Przyjrzymy się także historii powstania wieży Radiostacji i zobaczymy unikalne fotografie z tamtego okresu. W trakcie pokazów i warsztatów „W krainie osikowych wiórków” dzieci dowiedzą się jak twórczo można wykorzystać wióry z osikowego łyka do tworzenia koszyków i dekoracyjnych kwiatów. Przewidziano również indywidualne zwiedzanie budynku nadajnika Radiostacji.

Oddział Odlewnictwa Artystycznego (ul. Bojkowska 37). 

Wydarzenia przygotowane w ramach Industriady w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego pozwolą na praktyczne poznanie wybranych, dawnych technik artystycznych. Niektóre z nich znane i stosowane były przez artystów, fotografów i rzemieślników od wieków, a nawet tysięcy lat. Węgiel drzewny jako materiał używany był już w czasach prehistorycznych, ale popularny stał się w czasach nowożytnych i był wykorzystywany przy tworzeniu portretów, szkiców i podmalówek do obrazów. Uczestnicy warsztatów Szkice węglem – portretować będą Joannę Schaffgotsch – XIX wieczną damę, która opowie im historię swojego życia. Linoryt, który powstał w XIX w. to technika graficzna. Z metodą powstawania linorytu będzie się można zapoznać praktycznie podczas warsztatów tworzenia industrialnych toreb. Uczestnicy wykonają matryce z motywami kół zębatych oraz skamielin liści paproci czy muszli i odbiją je na torbie, którą będą mogli wziąć z sobą.

Cyjanotypia jest jedną z najstarszych technik fotograficznych – powstała w XIX w. Podczas warsztatów fotograficznych uczestnicy poczują klimat dawnego zakładu fotograficznego i w ciemni samodzielnie wykonają odbitki na papierze akwarelowym. Podczas oprowadzania z przewodnikiem po wystawie stałej „Słusznie słyną dziś Gliwice…” zwiedzający poznają dawne techniki odlewnicze, które używane są do dzisiaj. Mowa będzie o metodzie piaskowej, metodzie na wosk tracony oraz metodzie odlewnia w sztuczkach. Jak zawsze będzie tez można indywidualnie zapoznać się z wystawą „Słusznie słyną dziś Gliwice” i obejrzeć specjalnie przygotowane filmy poświęcone technikom odlewniczym. Podczas warsztatów plastycznych Sztuka na plakietach nie zabraknie gipsowych modeli żeliwnych odlewów, które uczestnicy będą malować farbami według własnej wizji artystycznej. 

Koordynatorką tegorocznej Industriady z ramienia Muzeum w Gliwicach jest Magdalena Baraniecka. 

12.00 – 17.00 - W krainie osikowych wiórków – warsztaty i pokazy obok budynku Radiostacji

Podczas pokazu dzieci i młodzież zapoznają się z tradycyjnym wytwarzaniem wiórów z łyka drewna osikowego. Uczestnicy samodzielnie wystrugają wiórki i będą je mogli zważyć je za pomocą „przezmianu”, a także poznają ciekawostki i opowieści związane z tą unikalną tradycją. Podczas warsztatów tworzenia osikowych koszyków i kwiatów każde dziecko samodzielnie wykona ozdobę i będzie je mogło wziąć z sobą. Wiórki z łyka drewna osikowego to ekologiczny i bezpieczny materiał, który nie wywołuje alergii. 

12.00 – 12.45 oraz 15.00 -15.45 – wykład: Czy tylko Radiostacja? Interesujące konstrukcje drewnie pierwszej połowy XX wieku

Prowadzenie: dr arch. Adam Bednarski

Wykład wraz z prezentacją multimedialną dotyczyć będzie historii budowy gliwickiej Radiostacji, opowiedzianej w kontekście projektów firmy Christoph & Unmack AG z Niesky. Firma ta była w pierwszej połowie XX wieku ewenementem. Początkowo wytwarzała drewniane wagony dla niemieckich kolei. Z czasem dział projektowy zasilili architekci (np. Konrad Wachsmann) i rozpoczęto produkcję gotowych budowli drewnianych (schronisko na Zugspitze, przedszkole we Wrocławiu, kościoły ewangelickie dla Górnego Śląska), wydano nawet katalog gotowych domów drewnianych. Do ciekawych realizacji należy willa prof. Mainki w Raciborzu (obecnie Obserwatorium Geofizyczne PAN), jak również willa dla Einsteina w Caputh - obie autorstwa K. Wachsmanna. Willa w konstrukcji drewnianej z izolacją z torfu odznaczała się wyjątkowym mikroklimatem - sam Einstein, początkowo sceptycznie podchodzący do konstrukcji domu przyznał po latach, że było to najlepsze miejsce w jakim mieszkał. Willa w Raciborzu to także świetny przykład, wykorzystania drewna jako materiału budowlanego na potrzeby nauki. Prof. Mainka prowadził w piwnicy laboratorium sejsmologiczne, które odczytywano rejestr drgań z całej Europy, w tym śląskich kopalń. Wymagało to odseparowania wyższych kondygnacji domu, których użytkowanie, nie mogło wpłynąć na wyniki prowadzonych badań. 

Fabryka w Niesky realizowała także konstrukcje specjalne, do których należy nasza gliwicka Radiostacja. Podczas prezentacji zostaną pokazane unikalne zdjęcia dokumentujące proces budowy kompleksu Radiostacji.

13.00 – 18.00 - Zwiedzanie indywidualne budynku nadajnika Radiostacji (poza godzinami wykładów)

Radiostacja Gliwice to kompleks obiektów oddanych do użytku w 1935 r., który składa się z drewnianej wieżę antenową, budynku stacji radiowej oraz dwóch budynków mieszkalnych. Obecnie w budynku stacji radiowej znajduje się oddział Muzeum w Gliwicach, w którym można oglądać oryginalne urządzenia radiowe, w tym średniofalowy nadajnik o mocy 8 kW. Szczególną atrakcją kompleksu jest wieża antenowa zbudowana z drewna modrzewiowego, skręcona przy pomocy 16 tys. mosiężnych śrub. Wieża antenowa ma 111 m wysokości i jest najwyższą drewnianą konstrukcją w Europie. Radiostacja gliwicka jest znana na całym świecie za sprawą sfingowanego napadu tzw. prowokacji gliwickiej, która miała miejsce 31 sierpnia 1939 r. Incydent ten był pretekstem do ataku Niemiec na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej.

Zwiedzanie możliwe poza godzinami wykładów. Osoby zobowiązane są do założenia środków ochrony ust i nosa, dezynfekcji dłoni oraz zachowania dystansu społecznego.

Wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny, ale obowiązywać będą limity osób związane z aktualnymi obostrzeniami w związku z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2.

12.00 – 12.30, 16.00 – 16.30 - Jak powstają odlewy artystyczne? – oprowadzanie z przewodnikiem po wystawie stałej

Na wystawie stałej „Słusznie słyną dziś Gliwice…”  zaprezentowano odlewy artystyczne i użytkowe wykonane ze stopów  metali – żeliwa, brązu, mosiądzu, także z cyny i cynku. Istotą technologicznego procesu powstawania odlewu jest zalanie formy powstałej w oparciu o model ciekłym metalem lub jego stopem. Modele ogólnie można podzielić na trwałe (np. metalowe) i nietrwałe lub mało trwałe (np. woskowe, drewniane, ceramiczne). Biorąc pod uwagę rodzaj modelu i sposób wykonania oraz zalewania formy, w odniesieniu do zabytków odlewnictwa zaprezentowanych na ekspozycji można wyróżnić trzy sposoby formowania odlewu: metodę piaskowo-skrzynkową stosowaną szczególnie dla odlewów płaskich, metodę na wosk tracony oraz metodę odlewania w tzw. „sztuczkach” (częściach, fragmentach formy) z rdzeniem dla form pełnoplastycznych. Czasami stosowano łączenie metod.

W czasach starożytnych (Mezopotamia, Egipt, Grecja), stosowano do odlewania jednolite formy otwarte w gruncie i kamieniu, później formy zamknięte, składane. W przypadku żeliwa udoskonalenia metod odlewniczych dokonali Chińczycy ok. 700 lat p.n.e. Formowanie w masie, której jednym ze składników jest piasek, należy do najdawniejszych metod. W czasach nowożytnych, w XIX w. masę formierską zamykano w dwudzielnej skrzynce. 

Odlewanie metodą traconego wosku („na wosk tracony”) znane było już około 2 tysiące lat p.n.e. w Egipcie. W technice tej model woskowy ulega zniszczeniu, jest jednorazowy, lecz niewątpliwą zaletą jest możliwość uzyskania precyzji odlewu i plastyczności (przestrzenności). Na wystawie można zobaczyć fragmenty Wazy Warwick’a (głowy) oraz biżuterię, dla której w pewnym etapie wytworzenia stosowano tę metodę. Odlewanie metodą „na wosk tracony” było jednak rzadkością w dawnej odlewni gliwickiej. Stosowano ją częściowo przy odlewaniu pomników w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych (kontynuatora przedwojennej odlewni ) po 1945 r. 

Metodę odlewania w sztuczkach, czyli fragmentach na które dzielono formę, opracował w odlewni berlińskiej w latach 1813– 1814, urodzony w Ozimku na Śląsku, Wilhelm August Stilarsky. Zastosowanie metody odlewania w sztuczkach, z użyciem wewnętrznego rdzenia, miało bardzo duże znaczenie, ponieważ umożliwiło wytwarzanie dużych, pustych odlewów. Przykładem odlewu wykonanego tym sposobem jest eksponowana na wystawie rzeźba „Dziewczynka z lirą” Theodora Kalidego, która jest pustym odlewem o grubych ścianach. Początkowo rdzenie formowano ręcznie, co powodowało duże nierówności w grubości ścianek odlewanego korpusu. Jednakże w 1816 r. mistrz formierski Roehl udoskonalił opisywaną metodę.

Wydarzenie przeznaczone dla wszystkich zwiedzających.

12.00 –14.00 - Linoryt na tkaninie – warsztaty nadruku na torbie 

Linoryt to technika graficzna, której efekt zbliżony jest do najstarszej z technik wypukłego druku, a więc drzeworytu. Początki tej metody sięgają końca XIX w. Tworzenie linorytu również można przyrównać do produkcji drzeworytu langowego, z tą tylko różnicą, iż zamiast w drewnie, żłobienia wykonuje się w linoleum czyli utwardzonej masie z włókna lnianego, kalafonii, mączki drzewnej, oleju lnianego i pigmentu, którą nakłada się na tkaninę jutową. Linoleum umożliwia rycie w nim za pomocą noża i dłuta w różnych kierunkach. Tak powstaje odbitka, którą wykonuje się na prasie ręcznej albo za pomocą kostki introligatorskiej, odbijając wycięty rysunek pomalowany farbą graficzną. 

Na warsztatach uczestnicy stworzą industrialne motywy kół zębatych, które zostaną wzbogacone motywami skamielin liści paproci czy muszli. Matryce odbijane będą na bawełnianej torbie, którą będzie można zabrać ze sobą.

Wydarzenie przeznaczone dla wszystkich uczestników.

15.00 – 17.00 - Szkice węglem: portret śląskiej damy – warsztaty plastyczne

Technika rysunku węglem drzewnym sięga czasów prehistorycznych. Malowidła z użyciem węgla drzewnego albo barwinka uzyskanego z niego można spotkać w Jaskini Lascaux. Od okresu nowożytnego węgiel służył do wykonywania portretów, szkiców oraz podmalówek do obrazów. Ceniono go za możliwość szybkiej pracy i ścieralność.

Biorący udział w warsztatach będą rysować portret damy z drugiej połowy XIX wieku. Wykorzystają malarskie walory tej techniki oraz skupią się na światłocieniu. Na zajęciach „przeniosą się w czasie”, bo pozować im będzie Joanna Schaffgotsch, która przedstawi historię swojego życia.

Wydarzenie przeznaczone dla wszystkich uczestników.

12.00 – 18.00 - Cyjanotypia - warsztaty fotograficzne

Cyjanotypia jest jedną z najstarszych technik fotograficznych. Wynaleziona została w 1842 roku przez Johna Herschela. Początkowo służyła do otrzymywania obrazów techniką non camera, czyli obrazów bez użycia aparatu fotograficznego. Stała się popularną techniką fotograficzną w XIX. Dzięki niewysokim kosztom przetrwała aż do połowy XX wieku, służąc jako technika kopiowania dokumentów. Nazywana jest z języka angielskiego blueprint, z uwagi na kolor odbitki. Substancją światłoczułą w tym procesie są sole żelaza (np. cytrynian żelazowo-amonowy), a wywoływaczem jest woda. Uzyskany w tej technice obraz ma kolor cyjanu. Nie jest to jednak jedyny kolor jaki można uzyskać. Odbitki można łatwo tonować, uzyskując odcienie błękitów, sepii, a nawet grafitu, co daje duże możliwości artystyczne.

Podczas warsztatów będzie można poczuć klimat dawnego zakładu fotograficznego i w ciemni samodzielnie wywołać odbitki na papierze akwarelowym. Aby przyspieszyć proces negatywy, z których później powstaną odbitki, wykonane zostaną cyfrowo.

Udział w warsztatach nie wymaga wcześniejszego przygotowania się.

12.30 – 17.30 - Sztuka na plakietach – warsztaty plastyczne

Podczas warsztatów wszyscy chętni będą mogli malować odlewy gipsowe, które powstały na podstawie żeliwnych odlewów pochodzących z Królewskiej Odlewni Żelaza. Wybór jest duży, każda osoba uczestnicząca w warsztacie znajdzie coś dla siebie. Dla młodzieży przygotowano odlewy z motywami dekoracyjnymi oraz plakiety okolicznościowe z wizerunkiem postaci górnika. Dzieci z pewnością ucieszy możliwość zdobienia odlewów gipsowych prezentujących różnorodne wątki baśniowe.

Zajęcia przeznaczone dla wszystkich uczestników.

13.00 – 18.00 - Wystawa stała Słusznie słyną dziś Gliwice – zwiedzanie indywidualne (poza godzinami oprowadzań z przewodnikiem)

Na wystawie „Słusznie słyną dziś Gliwice….” w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach znajdują się wyjątkowo bogate zbiory odlewów artystycznych powstałych w Królewskiej Odlewni Żelaza. Wśród kilkuset eksponatów przeważają XIX-wieczne odlewy z żeliwa. Wystawa nie jest tradycyjną muzealną ekspozycją – jej centrum tworzą cztery kubiki, z których każdy poświęcony jest odrębnej tematyce. Zwiedzający mogą zajrzeć do ich wnętrz. To w nich można zapoznać się z filmami poświęconymi różnym metodom odlewniczym: 

 -film o technologii wytapianych modeli i technologii formy piaskowej zrealizowany w 2010 r. dla Muzeum w Gliwicach przez Wydział Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie i przedsiębiorstwo „SPEDCODLEW” w Krakowie;

· film pt. „Wie ein Eisenguss entsteht?” („Jak powstaje odlew żeliwny?”) zrealizowany przez Kunstgussmuseum Lauchammer;

· fragment filmu pt. „Fer de Berlin” o powstawaniu biżuterii żeliwnej zrealizowany przez Stiftung Stadtmuseum Berlin;

· film o powstawaniu Pomnika Pamięci Ofiar Lubina '82 , odsłoniętego 31.08. 1992 r., autorem pomnika i filmu jest współczesny rzeźbiarz polski Zbigniew Frączkiewicz.