Prof. Mieczysław Chorąży nie żyje Data dodania: 2021-02-20

Zmarł dzisiaj prof. Mieczysław Chorąży, wybitny naukowiec specjalizujący się w biologii nowotworów, powstaniec warszawski, społecznik, nauczyciel i autorytet dla kilku pokoleń lekarzy. Gliwicjusz 2014.

Ukochana i tak dobrze zapamiętana z lat dzieciństwa Janówka to, zgodnie ze źródłami  historycznymi, dawna królewszczyzna nadana w roku 1657 przez króla Jana III Sobieskiego  rodzinom tatarskim za zasługi wojenne. Dwa stulecia później, gdzieś około 1865 roku, pojawił się w tych dobrach  24-letni samotny młodzieniec Tomasz Chorąży. To właśnie on, spisując odpowiednią umowę z właścicielem tamtejszych gruntów, kupił ich część. – Niestety, z zachowanych rodzinnych pamiątek nie wynika,  gdzie dziadek się osiedlił, nieznane są też szczegóły transakcji. Zresztą on sam –  o czym wspomina  mój brat Czesław – nie był skory do zwierzeń. Wiadomo jedynie, że ożenił się z Zuzanną  Brokowską – wspomina Chorąży.
  
Ta dwójka, to protoplaści rodu, a z małżeństwa Tomasza i Zuzanny urodziło się ośmioro dzieci: czterech synów i cztery córki. Cała ósemka rozjechała się po Polsce i świecie, a jeden z synów zawędrował  aż do Chin, gdzie prowadził skład z herbatą.  W Janówce, na ojcowiźnie, został Franciszek, ojciec profesora. Dom rodzinny Chorążych stał pośrodku wsi, był drewniany, jak większość tamtejszych. Wybudował  go Tomasz Chorąży, a jeszcze dziś  na szczycie ganku można odczytać wyrzeźbioną datę: 1905 rok. Tutaj  31 sierpnia 1925 roku  urodził się Mieczysław Chorąży.

Pierwszym uniwersytetem małego Mieczysława był  rodzinny dom. Tam nauczył się czytać i pisać, tam poznał najprostsze działania na liczbach. Dzięki ojcu, który znał rosyjski, czytał „bukwy”, a z kolei dzięki tej umiejętności trafił do jego rąk piękny zbiorek opowiadań.  Książeczka, oprawiona w szare półsztywne okładki, bogato ilustrowana, przetrwała wojnę i wszystkie nieszczęścia, jakie spadły na dom rodzinny Chorążych. Miał ją jeszcze długo po wojnie, aż ktoś pożyczył i przepadła bez śladu.

Nauka szkolna, taka z prawdziwego zdarzenia, rozpoczęła się w Wyczółkach, wsi położonej niedaleko Janówki. Potem  Chorąży musiał dojeżdżać do odległego o siedem kilometrów Piszczaca. Mieszkał  tam na stancji, w domku należącym do starszego posterunkowego policji. – Nauka nie sprawiała mi trudności. Mieliśmy respekt dla nauczycieli, których zresztą lubiliśmy.  W szkole byliśmy wychowywani w duchu patriotycznym: miłość do ojczyzny, poszanowanie symboli polskości – flagi narodowej i orła białego, szacunek dla pana prezydenta i pana marszałka były wyrażane i podkreślane w codziennym życiu szkoły – relacjonuje w książce.

Rodzice, pod niemałym wpływem najstarszego brata Mieczysława, Janka, zdecydowali, że dalej będzie się uczył w gimnazjum w Białej Podlaskiej. Jego samego ciągnęło w  świat, szczególnie ten poza Janówką, więc wiadomość o wyjeździe na egzaminy aż do Białej przyjął z wielkim podnieceniem. Zdał je dobrze i już w 1938 roku został uczniem pierwszej klasy gimnazjum.

Był w drugiej, gdy wybuchła wojna. Wspomnienia z okupacji, tajnego nauczania, walk w powstaniu warszawskim, epizodu z partyzantki, potem czasu, jaki przesiedział w niemieckim oflagu, zajmują w książce wiele  miejsca. Tamte, wojenne chwile, podobnie jak lata spędzone w Janówce, żyją w pamięci profesora nieustannie, tak, jakby zdarzyły się ledwie wczoraj, choć od  dat, zdarzeń, dramatów, minęło ponad siedemdziesiąt lat. Tragedią pierwszych dni wojny była śmierć ukochanego brata, Janka.  - O tym, że wówczas zginął, dowiedzieliśmy dopiero w 1994 roku!  Syn Janka uzyskał w Polskim Czerwonym Krzyżu informację, że PCK posiada odpis niemieckiego dokumentu, który jednoznacznie wskazuje miejsce i datę śmierci: Gąbin, 17 września 1939 roku – mówi profesor.

Mimo wojny Chorąży kontynuował naukę, a namawiała go do tego Hanka, jego bratowa.  W 1941 roku pojechał do Łowicza, zamieszkał w podmiejskim osiedlu i rozpoczął  edukację na tajnych kompletach, zajmował się także rozprowadzaniem bibuły. W działalność konspiracyjną w ruchu ludowym była także zaangażowana jego bratowa. Niestety, w Łowiczu robiło się coraz goręcej i późną jesienią 1941 roku Mieczysław razem z Hanką przenieśli się do Warszawy. Tam nadal uczył się na tajnych kompletach w IV Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza.

Jego drogi z medycyną przecięły się, bo tak zdecydował los: na początku grudnia 1941 roku z Janówki nadeszła niedobra wiadomość – zachorowała mama, a kiedy Chorąży    przyjechał na miejsce, okazało się, że to tyfus: mama zaraziła się, zajmując się chorymi.  Czuwali przy niej na zmianę z bratową. – W tych dniach niepewności i lęku przed nieszczęściem postanowiłem, że będę studiował medycynę, aby potem zwalczać najgroźniejsze choroby – zapisze w notatkach z tamtego czasu. 9 grudnia, nad ranem, gdy na chwilę zasnął zmęczony dyżurowaniem, obudził go głos bratowej. Powiedziała cicho: „wstawaj, mama umarła”. 

W 1942 roku za przykładem starszych kolegów z bursy, żołnierzy Armii Krajowej, a wcześniej ZWZ (Związku Walki Zbrojnej) młody Chorąży wstąpił w szeregi AK i  znalazł się w batalionie „Baszta”. Uczył się też w tajnej podchorążówce, którą ukończył w stopniu kaprala,  po czym przydzielono mu nawet własną drużynę. Zbliżały się dni powstania warszawskiego,  w całym mieście organizowano magazyny broni, spotykano się w tajnych mieszkaniach. Po wybuchu powstania jego batalion walczył na Mokotowie.  Podczas jednej z akcji coś poszło nie tak: 
- Ciepło pod prawą pachą,  chyba zostałem ranny – pomyślał wtedy szybko. Poruszył  prawą ręką. Była. Potem lewą. Zupełnie jej nie czuł. Pierwsza trzeźwa myśl: „urwało mi rękę, już po mojej medycynie”. Potem, już w szpitalu pułkowym, dostał zastrzyk przeciwbólowy, a lekarz w pośpiechu zdejmował opatrunek, a raczej krwawy strzęp, jaki po nim pozostał. Okazało się, że  ma wielki ubytek w mięśniu lewej dłoni. Nie było czasu na operację, bo w szpitalu masy umierających, a jego przypadek nie był najpilniejszy, zaaplikowano więc tylko zastrzyk z morfiny. Uśmierzył ból i mógł spokojnie zasnąć.  

Nadszedł koniec wojny i  marzenia o studiach medycznych stały się całkiem realne. Wydział lekarski na nowo otwartym Uniwersytecie w Łodzi dopiero się organizował, zaś Chorąży, żeby zarobić na życie, pracował jako ankieter badań socjologicznych.  Martwił się niewładną ręką, nawet radził się  w tej sprawie specjalisty ortopedy, ten jednak odradzał interwencję chirurgiczną, bo przyniosłaby niewielką poprawę. Widząc jednak jego determinację, zachęcał do studiowania, przekonując,  że  w medycynie jest wiele dziedzin,  w których bardziej niż sprawne ręce liczy się głowa. I tak, jesienią 1945 roku, wpisano  Mieczysława Chorążego na listę studentów Uniwersytetu Warszawskiego.

Do Gliwic i  tamtejszego Instytutu Rakowego trafił z przydziału.  Wojsko miał już za sobą, teraz trzeba było do pracy z nakazu. Z tym się nie dyskutowało, mimo to Chorąży pisał  odwołania. Bezskutecznie – wymarzona praca w warszawskim  Instytucie Onkologii  pozostawała w sferze marzeń. Miał jechać  do  Szczytna, do  tamtejszego  szpitala, ale znów pisał odwołania, które przyniosły jedynie taki skutek, że Szczytno zamienili  na Brzozów  na Rzeszowszczyźnie. Jego były szef z Instytutu Gruźlicy, w którym Chorąży pracował przed wojskiem, podsunął myśl, by starać się o przydział do Zakładu Biopatologii Raka  w Państwowym Instytucie Rakowym w Gliwicach. Był rok 1951 i ten szpital dopiero powstał. Chorąży stawał na głowie, żeby zdobyć nakaz pracy właśnie tam, ale pojawiła się kolejna przeszkoda: owszem, może zacząć, o ile będą go tam chcieli. Na szczęście chcieli. W Gliwicach w tamtym czasie wylądowało kilku kolegów lekarzy, akowców, dlatego żartobliwie nazywali to nowe miejsce „małą polską Syberią”.

Na początku pracy w zakładzie biopatologii  zajmował się opracowaniem metody izolowania jąder komórkowych z wątroby szczura. Frapowało go, dlaczego w miarę wzrostu nowotworu następuje wyniszczenie organizmu nosiciela. Tak właśnie zrodził się pomysł badań nad bilansem azotowym u szczurów zdrowych i nosicieli nowotworów, który przyniósł Chorążemu tytuł doktora nauk medycznych.

W instytucie spędził całe swoje zawodowe życie, a po przejściu na emeryturę nie zarzucił pracy – nadal można go spotkać w starym budynku instytutu.  Bardzo nie lubi, kiedy  nazywa się go legendą polskiej nauki. Uczony musi być skromny – podkreśla, ale  imponujący dorobek naukowy sytuuje go właśnie w  takiej sferze.  Autor ponad 150 publikacji naukowych, promotor 18 doktorantów, kilkoro jego współpracowników obroniło habilitacje, a pięcioro ma dziś tytuły profesorów. Nie sposób wymienić wszystkich funkcji akademickich i nagród.

Profesor jest człowiekiem ujmującym, z ogromną wiedzą, nie tylko medyczną. Jego podejście do życia, zainteresowanie dla spraw innych, ogromna chęć poznania, ciekawość świata, która zaowocowała licznymi podróżami, czynią z jego bogatego życia doskonały materiał na książkę. Dlatego dobrze się stało, że dał się namówić na jej napisanie.

Małgorzata Lichecka
         
Prof. Mieczysław Chorąży, rocznik 1925, absolwent warszawskiej Akademii Medycznej, w 1951 roku przyjechał do Gliwic współtworzyć Instytut  Onkologii. Jest uznanym w świecie naukowcem, zajmującym się badaniami biologii nowotworów, autorem tysięcy artykułów, ukazujących się w pismach medycznych  w Polsce i na świecie, i  setek publikacji. Jego naukowa droga prowadzi przez wszystkie znaczące ośrodki –  odbywał bowiem liczne staże naukowe w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej. Członek rzeczywisty Akademii Nauk, polskich i zagranicznych towarzystw naukowych, wyróżniony wieloma nagrodami i wyróżnieniami.

Z „Janówki w świat", autobiograficzna relacja w formie wspomnień, obejmuje siedemdziesiąt lat – od dzieciństwa spędzonego  w Janówce, przez czasy wojny, Powstania Warszawskiego, pierwsze lata studiów, po przeprowadzkę do Gliwic i lata pracy naukowej w instytucie.  To opowieść o człowieku, który w młodzieńczych latach postanowił, że będzie leczył ludzi i tak się stało. Dzięki niebywałej pracowitości, ale też niezwykłej chęci poznania i talentowi do zjednywania ludzi.
Książka jest frapująca opowieścią o Człowieku, o tym , jak można przejść przez życie, pozostając sobą. Jest także barwnym, pełnym anegdot kalejdoskopem zdarzeń z życia osoby, której ciekawości świata nigdy dość.

Pierwsze wydanie „Z Janówki w świat” ukazało się w 2005 roku, w 2016 roku trafia do rąk czytelników  wydanie trzecie, uzupełnione.