Halsztackie cmentarzyska kultury łużyckiej na Śląsku. Archeologiczna wystawa w Muzeum w Gliwicach Data dodania: 2019-12-10

Zabytki, które wzbogaciły zbiory działu archeologii podczas trzydziestoletnich badań cmentarzyska kultury łużyckiej w Świbiu, stanowią jedną z najważniejszych i najbardziej unikatowych muzealnych kolekcji.  - Wystawa „Halsztackie cmentarzyska kultury łużyckiej na Śląsku” obok opracowywanej przez Monikę Michnik, kierowniczkę  działu archeologii, monografii stanowi próbę podsumowania wieloletnich prac archeologicznych i naukowych, które rozpoczęły się na terenie Świbia i ziemi gliwickiej jeszcze w okresie przedwojennym  – mówi dyrektor Muzeum w Gliwicach, Grzegorz Krawczyk. 

Ekspozycja podkreśla znaczenie cmentarzysk dla kultury powszechnej, dla wiedzy o przeszłości. Badanie nekropolii bardzo często umożliwia bowiem dotarcie do jedynych materialnych świadectw ocalałych po dawnych kulturach, odsłonięcie tego co było w nich najważniejsze, choć najbardziej ulotne – duchowości, wierzeń, rytuałów.

Datowana od 800 r. p.n.e. do 450 r. p.n.e. kultura halsztacka, której nazwa pochodzi od stanowiska archeologicznego Hallstatt, była najbardziej rozwiniętą kulturą pradziejowej Europy we wczesnej epoce żelaza. Swoim zasięgiem terytorialnym kultura halsztacka objęła obszar od współczesnej wschodniej Francji po górny i środkowy Dunaj. 

Nie była jednak monolitem, a w jej zasięgu wyróżniamy prowincje zachodnio halsztacką, wschodnio halsztacką i południowo-wschodnio halsztacką. Wciąż trwają badania, które pozwoliłyby odpowiedzieć na pytanie o znaczenie kultury halsztackiej na Śląsku – czy był on częścią jej prowincji, czy za sprawą szlaków handlowych docierały tu zaledwie wpływy tej kultury, oddziałujące lokalnie na kulturę łużycką. 

Kulturę łużycką datujemy na epokę brązu od 1350/1300 lat p.n.e. do ok. 500/400 lat p.n.e. Jej końcowa faza przypada na wczesną epokę żelaza – w tym okresie kultura łużycka znalazła się pod silnym oddziaływaniem kultury halsztackiej (m.in. liczne znaleziska wyrobów żelaznych z tego okresu). Swoje znaczenie społeczności kultury halsztackiej zawdzięczały kontroli nad centrami metalurgii żelaza i złożami minerałów (zwłaszcza soli) oraz silnym kontaktom handlowym z kręgiem śródziemnomorskim, o którego wpływach świadczy również fakt, że społeczności halsztackie na wzór śródziemnomorski ukształtowały wewnętrzną hierarchię z wyodrębnioną arystokracją. Świadectwem wzajemnego przenikania się kultur są znaleziska archeologiczne, w przypadku Śląska pozwalające na zaobserwowanie śląskiego typu stylu halsztackiego w schyłkowym etapie kultury łużyckiej. 

Z tym interesującym zjawiskiem pozwoli zapoznać się wystawa w Willi Caro, na której zaprezentowane zostaną wyniki badań prowadzonych w obrębie nekropolii w Świbiu oraz charakterystyka stanowiska. Przybliżone zostaną również metody stosowane przy opracowywaniu tego typu stanowisk archeologicznych oraz analizy specjalistyczne (np. szczątków roślinnych czy tekstyliów). 

W ramach ekspozycji zaprezentowane zostaną nie tylko odkryte podczas wykopalisk zabytki, ale też plany, rysunki, fotografie. Ponadto na wystawie prezentowane będą zabytki z innych, reprezentatywnych, halsztackich cmentarzysk z grupy górnośląsko-małopolskiej (Przeczyc, Będzina-Łagiszy, Częstochowy Raków) oraz śląskiej (Domasławia).

Wśród materiału zabytkowego największą część stanowią naczynia i ich fragmenty (około 60% zbioru), z których większość wyklejono i zrekonstruowano. Druga co do wielkości kolekcja to przedmioty metalowe (prawie 1600 sztuk), z których niewiele ponad 1000 sztuk to zabytki brązowe, 454 sztuki – zabytki żelazne i około 40 przedmiotów wykonanych z ołowiu, niestety w większości zniszczonych. Na ich tle wyróżnia się kolekcja przedmiotów szklanych (jak dotąd największa w Polsce z tego okresu) – znaleziono prawie 1400 sztuk w postaci kolii z paciorków szkliwionych. Niezwykle cenną wartość naukową mają również zachowane fragmenty tekstyliów (nitek, tkanin). 

Prezentowane na ekspozycji zabytki i materiały ilustracyjne pochodzą ze zbiorów: Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Częstochowskiego, Zespołu Archeologicznych Badań Ratowniczych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN we Wrocławiu, Muzeum w Gliwicach i osób prywatnych

Wykład poprzedzający wernisaż, będzie stanowił komentarz do ekspozycji. Omówione zostanie jedno z ciekawszych stanowisk kultury łużyckiej na terenie Górnego Śląsk na tle zagadnień związanych z okresem halsztackim i wpływem nowej idei na końcową fazę kultury łużyckiej (VIII– początek IV w. p.n.e). Przybliżone zostaną  również najbardziej reprezentatywne cmentarzyska grupy śląskiej (w Domasławiu) oraz grupy górnośląsko-małopolskiej (w Przeczycach, Częstochowie Raków). Szerzej przedstawione zostanie cmentarzysko w Świbiu i problemy badawcze związane z opracowywaniem przygotowywanej monografii.