Jak nie uśmierciłem Mozarta Data dodania: 2021-06-16

Z Norbertem Rakowskim, reżyserem „Amadeusza”, którego premierę na scenie Teatru Miejskiego w Gliwicach zobaczymy 17 czerwca, rozmawia Małgorzata Lichecka.

Żeby wybrać określoną muzykę, wspólnie z Marcinem Partyką, przesłuchaliśmy bardzo wiele bardzo różnych wykonań klasyki od Karajana po muzyków współczesnych. I próbowaliśmy to robić nie tylko pod kątem najdoskonalszego wykonania, ale przede wszystkim dopasowując ją do dramaturgii spektaklu.

Tak, oczywiście.

Wszyscy mają wyobrażenie, że to sztuka o Wolfgangu Amadeuszu Mozarcie. Tymczasem Peter Shaffer opowiedział historię bliżej nieznanego współczesnym nadwornego kompozytora cesarza Józefa II. Antonio Salieri, bo o nim mowa, jako człowiek niezauważalny, niedotknięty talentem boskim, pierwszy odkrywa muzykę Mozarta, jako coś doskonałego, i to przez jego uszy, jego wybory życiowe i muzyczne, ją postrzegamy i z nią obcujemy. Zaczynamy pięknym Adagio E dur na skrzypce i fortepian, potem zanurzamy się w opery, symfonie, koncerty, msze, aż po Requiem. Muzyka pełni rolę dramaturgiczną, ustosunkowują się do niej bohaterowie, nie jest jedynie tłem. Te nasze wybory są podyktowane dość ścisłym zapisem dokonanym przez Shaffera, a my podchodzimy do tego z pietyzmem, wyszukując utwory pasujące w danym momencie do sytuacji scenicznej.

Usłyszymy bardzo krótkie małe wykonania...

Sztuka pokazuje prawdziwe, historyczne wydarzenia w krzywym zwierciadle. Rzeczywiście, na przełomie XVIII i XIX wieku Salieri był kompozytorem z renomą i poparciem cesarza, bardzo docenianym - jego utwory grały największe orkiestry. A Mozart? Cudowne dziecko, popisujące się przed publicznością, taka małpka w Zoo. Dopiero później nastoletni Wolfgang próbował swoich sił na dworze cesarza. I… nie popisał się specjalnie, przynajmniej według ówczesnych kanonów, gdyż tworzył muzykę na tyle nowoczesną, że się nie podobała. No i była nie do pomyślenia, jak opera niemiecka, bo zawsze i od zawsze grano opery włoskie. Salieri był bardzo dobrym i sprawnym kompozytorem i przemawia do nas z przeszłości słowami proroczymi - „będziecie słuchać muzyki Mozarta”. Ma rację. Co do konfliktu, główna postać wadzi się nie z Mozartem, a z istotą najwyższą, z Bogiem, który, tak się przynajmniej wydawało Salieriemu, czymś go w wieku 12 lat obdarował. Talentem? Powodzeniem? Sukcesem? Kiedy pojawił się Mozart, okazało się, że Salieri jest nikim, więc skonfliktował się z przeznaczeniem, próbując udowodnić, że to on może stać się Bogiem i doprowadzić do śmieci Mozarta. To historyczna fikcja oczywiście. Natomiast wiele lat przedtem nim Shaffer usiadł do „Amadeusza”, powstały puszkinowskie „Małe dramaty” i to tam po raz pierwszy opisano jak to Salieri zabija Mozarta. Na tej podstawie brytyjski dramaturg napisał sztukę, a Forman zrobił obsypany Oscarami film. Salieri nie mierzy się z Mozartem, a ze swoim talentem.

Bardziej „chciałbym coś z tym zrobić”. Udowodnić, że jestem co najmniej równie ważny i istotny. Wielkim atutem przedstawienia jest to, że możemy posłuchać muzyki na co dzień nieobecnej, tu, na scenie, przefiltrowanej i podbitej przez świadomość Salieriego, który też wskaże pewne tropy jak jej słuchać.

To niezwykle inteligentny człowiek obyty w świecie manipulacji i korzystający z niej pełnymi garściami. To człowiek niezwykle cyniczny, przebiegły, świadomy wielu zdarzeń, tego, w jakim systemie funkcjonuje, bo dwór cesarza był odzwierciedleniem może nie dzisiejszych politycznych salonów, ale donatorów, z którymi trzeba było wejść w układy by móc cokolwiek wywalczyć, a tym samym osiągnąć. Ma także dużą wrażliwość na to z jakimi ludźmi się spotyka i w starciu z Mozartem - autentycznym, szczerym, może nieco prostackim, świntuchem nawet, potrafi go docenić i dostrzec. Salieri jest osobą obdarzoną wieloma kolorami: od wrażliwości po nienawiść. Jest też inna ważna postać – Konstancja, żona Mozarta, grana przez Karolinę Olgę Burek, równie autentyczna. Ale to bodaj jedyna osoba odkrywająca i rozumiejąca funkcjonowanie Salieriego. Tak, w sztuce mamy różne perspektywy różnych postaci na te same zdarzenia.

Rodzi się w trakcie przedstawienia, ale nie będą o tym opowiadał. Zapraszam na spektakl.

Niezależnie od środków scenicznych i estetyki, tego czy jest ona bardziej klasyczna czy współczesna, bo używamy animacji na przykład, odwołujemy się do tamtego wieku przede wszystkim próbując zrozumieć co z tamtej mentalności jest bliskie współczesnemu widzowi. Pokazujemy opowieść o człowieku, który sobie wyobrażał, że jego życie będzie wyglądało w określony sposób i tego oczekiwał. I my także dziś żyjemy taką iluzją. Ja, pani. A tymczasem dostajemy od życia coś zupełnie innego. Salieri myślał, że też coś dostanie, a potem był taki trochę strzał łopatą w twarz. Wielu z nas powinno przyjąć do świadomości, że z tego co nam dane należy skorzystać w jak najlepszy sposób, a nie kierować całą swoją energię na nienawiść, w rzeczy, które niszczą i nie dają szansy na najpiękniejsze przeżycia. To jest historia człowieka, który nie potrafi odczytać tego, co tak naprawdę dostaje.